Macapat

Macapat iku tembang tradhisional ing tanah jawa. Aturan-aturan jroning macapat yaiku :

-          Guru gatra : wilangan larik/gatra saben padha

-          Guru wilangan : jumlah wanda saben gatra

-          Guru lagu : tibane swara wanda ing pungkasaning gatra.

Urut-urutaning tembang macapat iku padha karo lelakoning manungsa saka bayi abang nganti tumekaning pati. Mungguh kaya mangkene urut-urutaning tembangmacapat :

1. Maskumambang

Watak : susah, nelangsa

Ngambarake jabang bayi sing isih ana kandhutane ibune, sing durung kawruhan lanang utawa wadon, Mas ateges durung weruh lanang utawa wadon, Kumambang ateges uripe ngambang nyang kandhutane ibune.

Uripa piter samubarang kardi

Saking ibu rama

Ing batin saking Hyang Widhi

Mulane wajib sinembah

2. Mijil

Watak : ngarep-arep, nglangut

Ateges wis lair lan wis cetha lanang/wadon.

Poma kaki padha dipuneling

Ing pitutur ingong

Siro uga satriya arane

Kudu antheng jatmika ing budhi

Ruruh sarta wasis

Samubarangipun

3. Sinom

Watak : seneng, lincah, renyah

Ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati kanggone wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akeh-akehe.

Samangsane pasamuwan

Mamangun marta martini

Sinambi sing saben mangsa

Kala kalaning asepi

Lelana teka teki

Nggayuh geyonganing kayun

Kayungyun eninging tyas

Sanityasa pinrihatin

Puguh panggah cegah dhahar lawan nendra

4. Kinanthi

Watak : seneng, tresna asih, mituturo, nuladhani

Saka tembung kanthi utawa nuntun kang ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah panguripan ing alam donya.

Kinanthi sujanma idhup

Mardi mardaweng palupi

Tama tumanem mrih bisa

Sesulange janma nguni

Winuruk ing tapa brata

Tatane wirid puniki

5. Asmarandhana

Watak : trenyuh, sengsem

Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (priya lan wanita lan kosok baline) kang kabeh mau wis dadi kodrat ilahi

Sing wiku ngandika aris

Lah iya padha muliha

Anakmu iku kaluwen

Yen urah nggonira mangan

Gawanen pilihana

Ikang enek ing sakelarmu

Yen luwe maning balia

6. Gambuh

Watak : grapyak, sumanak

Saka tembung jumbuh / sarujuk kang ateges yen wis jumbuh / sarujuk banjur digathukake antarane priya lan wanita sing padha nduweni rasa tresna mau, ing pangangkah supaya bisa urip bebrayan.

Pitutur bener iku

Sayektine pantes lamun tiniru

Nadyan metu saking wong sudra pepeki

Lamun becik tuturipun

Iku pantes sira anggo

7. Dandhanggula

Watak : endah, wibawa

Nggambarake uripe wong kang lagi seneng-senenge, apa kang digayuh bisa kasembadan. Kelakon duwe sisihan/bojo, duwe anak, urip cukup kanggo sak kaluwarga. Mula kuwi wong kang lagi bungah/bombong atine, bisa diarani lagu ndandanggula.

Utaman wong tinitah urip

Den abisa angeneki manah

Marang sapadha-padhane

Pepandene lumuwuh

Angakehna panggawe becik

Luwes manis ing basa

Basuki ing tembung

Bungaha kang padha myarsa

Gegulangen ing siang pan tara ratri

Ciptanen ing wardaya

8. Durma

Watak : brangasangalak, sereng

Saka tembung darma/weweh. Wong sing wis rumangsa kacukupan uripe, banjur tuwuh rasa welas asih marang kadang mitra liyane kang lagi nandang kacintrakan, mula banjur tuwuh rasa kepengin weweh marang sapadha-padha.

Bener luput ala becik lawan begja

Cilaka mapan saking

Ing baban priyangga

Dudu saking wong liya

Pramila den ngati-ati

Sakeh dirgama

Singgahana den anglis

9. Pangkur

Watak : ikhlas, lila legawa

Saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka.

Deduga lawan prayoga

Myang watarareringa aja lali

Iku parabot satuhu

Tan kenatininggala

Tangi lungguh angadeg tuwin lumaku

Angucap menenga nendra

Duga duganora-nori

10. Megatruh

Watak : kentekan pangarep-arep, susah

Saka tembung megat roh utawa pegat rohe/nyawane, awit wis titi wancine katimbalan marak sowan mring Sing Maha Kuwasa.

Njeng pangeran dipikul ana ing tandhu

Nanging pijer ora eling

Sawise adoh lan mungsuh

Lan wi ora nguwatiri

Padha lerena alon-alon

11. Pocung

Watak : sembrana

Yen wis dadi mayit banjur dibungkus mori putih utawa dipocong sak durunge dikubur.

Bapak pocung among sirah lawan gembung

Padha dikunjara

Mati sajroning ngaurip

Mijibakasi pocung dadi dahana

Ing ngisor iki perangane tembang macapat lan pathokane.

Macapat	Guru gatra	Guru wilangan	Guru lagu
Maskumambang	4	12, 6, 8, 8	i, a, i, a, a
Mijil	6	10, 6, 10, 10, 6, 6	i, o, e, i, i ,u
Sinom	9	8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12	a, i, a, i, i, u ,a ,i, a
Kinanthi	6	8, 8, 8, 8, 8, 8, 8	u, i, a, i, a, i
Asmarandana	7	8, 8, 8, 8, 7, 8, 8	a, i, e, a, a, u, a
Gambuh	5	7, 10, 12, 8, 8	u, u, i, u, o
Dhandhanggula	10	10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7	i, a, e, u, i, a, u ,a ,i, a
Durma	7	12, 7, 6, 7, 8, 5, 7	a, i, a, a, i, a, i
Pangkur	7	8, 11, 8, 7, 12, 8, 8	a, i, u, a, u, a, i
Megatruh	4	12, 8, 8, 8,9	u, i, u, i, o
Pucung	4	12, 6, 8, 12	u, a, i, a